Η σηματοδότηση στον σιδηρόδρομο είναι από τα πιο βασικά χαρακτηριστικά του. Παρά τo σημαντικό της όμως ρόλο, φαίνεται να μην της δίνουμε την πρέπουσα σημασία στον μοντελιστικό μας κόσμο. Τις περισσότερες φορές αρκούμαστε σε ένα σήμα με ρελέ για να κόβει το ρεύμα στη γραμμή και να σταματάει το τραίνο. Τι σήμα; Ο,τι να’ναι, συνήθως το πιο φτηνό. Φυσικά αν κάποιος δεν θέλει να… εμβαθύνει στον σιδηροδρομικό μοντελισμό, αυτή η επιλογή πιθανότατα αρκεί. Αν όμως μας νοιάζει να κάνουμε κάτι ρεαλιστικό, καλό είναι να επιλέξουμε σωστά. Αλλωστε, το σιδηροδρομικό σήμα είναι κάτι το πολύ όμορφο και εντυπωσιακό που τραβάει την προσοχή και ζωντανεύει τη μακέτα με τα φώτα του ή και την κίνησή του.
Ποιο όμως σήμα πάει πού; Γιατί είναι τόσα πολλά; Φωτόσημα ή σημαφόρο; Ερωτήσεις με τις οποίες όλοι έχουμε έρθει αντιμέτωποι όταν σχεδιάζουμε τη μακέτα. Οι απαντήσεις τελικά δεν είναι δύσκολες και βασίζονται στην σιδηροδρομική λογική.
Κατ’αρχήν να διευκρινίσουμε ότι δεν είναι δυνατόν μέσα από ένα άρθρο να καλύψουμε όλες τις πτυχές της σιδηροδρομικής σήμανσης, υπάρχουν πάρα πολλά σχετικά βιβλία ή sites που μπορεί κάποιος να διαβάσει ή να επισκεφθεί για να πληροφορηθεί σε βάθος.
Στα Αγγλικά από τη wikipedia:
https://en.wikipedia.org/wiki/Railway_signals_in_Germany
ή από αυτό το εκπληκτικό site στα Γερμανικά:
http://www.tf-ausbildung.de/SignalbuchOnline/signalbuchonline.htm
Στο άρθρο αυτό λοιπόν θα καλύψουμε τα βασικά 6 σήματα που μας παρέχουν οι πιο κοινοί κατασκευαστές. Επίσης θα ασχοληθούμε μόνο με το Γερμανικό πρωτότυπο, αυτό των εποχών ΙΙΙ και IV, καθότι το πιο διαδεδομένο στους μοντελιστικούς κύκλους και δη στους Ελληνικούς. Αν και η λογική της σήμανσης παραμένει η ίδια σε όλους τους σιδηροδρόμους του κόσμου.
Στη Γερμανία τα σήματα τοποθετούνται πάντα δεξιά κατα τη φορά της αμαξοστοιχίας. Εάν αυτό δεν είναι δυνατόν (πχ λόγω χώρου) υπάρχει ειδική σήμανση που να δείχνει οτι το σήμα βρίσκεται σε μη ενδεδειγμένη θέση.
Τα σήματα χωρίζονται σε πολλές κατηγορίες ανάλογα τη σημασία τους. Εδώ θα δούμε μόνο 4 βάσικούς τύπους σημάτων. Κυρίως σήματα, Προσήματα, Σήματα Ελιγμών, Σταθερές πινακίδες σήμανσης.
Κυρίως σήματα.
Τα κυρίως σήματα σηματοδοτούν τις εισόδους και τις εξόδους των σταθμών και διευθετούν την κυκλοφορία στη γραμμή μεταξύ τους. Φέρουν τρεις βασικές ενδείξεις:
- Κόκκινο φώς: Σταμάτα.
- Πράσινο φως: Πέρασε με ταχύτητα μέχρι την μέγιστη προκαθορισμένη (με σταθερή πινακίδα, ή φωτεινή ένδειξη)
- Πράσινο και πορτοκαλί φως: Θα κινηθείς επί καμπύλου σκέλους διακλάδωσης ή κόμβο με όριο ταχύτητος. Πέρασε αργά, με μέγιστη την καθορισμένη (με πινακίδα, ή φωτεινή ένδειξη) ταχύτητα.
Επίσης:
- Τα κυρίως σήματα και τα προσήματά τους μπορούν να φέρουν και άλλες ενδείξεις όπως ταχύτητος, προορισμού, αλλαγής τροχιάς.
- Τα κυρίως σήματα μπορεί να φέρουν στον ίδιο πυλώνα το πρόσημα του επομένου κυρίως σήματος.
- Στην πορεία μεταξύ σταθμών ή κόμβων, χρησιμοποιούνται τα block σήματα δύο θέσεων (κοκκινο/πράσινο). Αυτά αλλάζουν αυτόματα σε κόκκινο μόλις περάσει ο συρμός, ενώ παράλληλα αλλάζει σε πράσινο το προηγούμενο σήμα. Τα σήματα αυτά συχνά φέρουν το πρόσημα του επομένου σήματος.
Προσήματα.
Το πρόσημα των κυρίως σημάτων φέρει τρεις ενδείξεις με φώτα λοξά τοποθετημένα:
- Δύο πορτοκαλί φώτα: Ετοιμάσου να σταματήσεις, το κυρίως σήμα είναι κόκκινο
- Δύο πράσινα φώτα: Συνέχισε, το κυρίως σήμα είναι πράσινο
- Ενα πορτοκαλί και ένα πράσινο φως: Ελάττωσε ταχύτητα, το κυρίως σήμα είναι πράσινο/πορτοκαλί.
Τα προσήματα τοποθετούνται το λιγότερο 1Km από τα κυρίως σήματα.
Εάν το κυρίως σήμα βρίσκεται σε δύσκολο σημείο (πχ μετά από στροφή) υπάρχει πρόσθετο πρόσημα (repeater) με την ίδια ένδειξη με το βασικό πρόσημα. Το πρόσθετο πρόσημα για να ξεχωρίζει, φέρει ένα λευκό φως.
Σήματα ελιγμών.
Τα σήματα ελιγμών φέρουν τις παρακάτω ενδείξεις:
Δύο κόκκινα φώτα: Σταμάτα.
Δύο λευκά φώτα: Μπορείς να περάσεις το σήμα με ταχύτητα ελιγμών και να κινηθείς μέχρι το επόμενο σήμα ελιγμών ή κυριώς σήμα, ή το όριο ελιγμών του σταθμού.
Σταθερές πινακίδες σήμανσης
Αφορούν σήμανση που δεν μεταβάλλεται από άλλες συνθήκες όπως για παράδειγμα όρια ταχύτητος, σήματα διαβάσεων κλπ
Οι Σημαφόροι.
Οι σημαφόροι στη Γερμανία αντικαταστάθηκαν από τα φωτοσήματα την δεκαετία του 80. Ποτέ όμως δεν έγινε πλήρης αντικατάσταση! Ακόμα στη Γερμανία μπορούμε να δούμε σημαφόρους σε λειτουργία σε πολλές δευτερεύουσες γραμμές, ακόμα και σε κομβικούς σταθμούς.
Στην αρχή οι σημαφόροι ήταν απολύτως μηχανικά ελεγχόμενοι. Ο χειριστής σηματωρός τραβόντας ένα μοχλό στο σηματωρείο άλλαζε ένα σημαφόρο ή μία διακλάδωση εκατοντάδες μέτρα μακριά. Αυτό επιτυγχάνετο με ένα συρματόσχοινο κατάλληλης διατομής που συνέδεε μέσω τροχαλιών, υπόγειων διαδρομών και αντίβαρων, τον μοχλό στο σηματωρίο με τον σημαφόρο ή τη διακλάδωση. (Σ.Σ. Θα δούμε σε λεπτομέρεια τη μηχανική σηματοδότηση σε ένα μελλοντικό μας άρθρο). Με την ανάγκη για αυτοματοποίηση πολλοί σημαφόροι και σηματωρεία άλλαξαν τις περίπλοκες διαδρομές και απαιτήσεις του συρματόσχοινου με ένα καλώδιο που έλεγχε ένα μοτέρ στη βάση του σημαφόρου ή στο πλάι της διακλάδωσης. Με αυτόν τον τρόπο επιτρεπόταν πια ο έλεγχος σημαφόρων και διακλαδώσεων σε ολόκληρες διαδρομές από ένα και μόνο κεντρικό σηματωρείο.
Οταν εισήλθαν τα φωτοσήματα, οι DB αντιστοίχησαν ακριβώς όπου ήταν εφικτό τις φωτεινές τους ενδείξεις στις φωτεινές ενδείξεις των σημαφόρων. Διαφέρουν μόνο το μηχανικό σήμα ελιγμών και λίγο το πρόσημα (δισκόσημα) στην θέση αργά, που οι φωτεινές ενδείξεις του είναι 2χ πορτοκαλί και 1χ πράσινο φως.
Στα σχήματα που ακολουθούν έχουμε χρησιμοποιήσει σύμβολα που αντιστοιχούν στο κάθε σήμα αντίστοιχα σε φωτόσημα και σημαφόρο. Τα σύμβολα είναι τα παρακάτω:
Παραδείγματα χρήσης ανά είδος σήματος
Κυρίως σήμα 2 θέσεων ή block
Το Σ1 είναι ένα block σήμα δύο θέσεων χωρίς ένδειξη μείωσης ταχύτητος αφου μπροστά από αυτό δεν υπάρχει κάποια διακλάδωση ή κόμβος.
Το Σ2 είναι επίσης ένα σήμα δύο θέσεων χωρίς ένδειξη μείωσης ταχύτητος παρότι μπροστά από αυτό υπάρχει διακλάδωση όμως σηματοδοτεί τον ευθύ της κλάδο που δεν απαιτεί μείωση ταχύτητος.
Κυρίως σήμα 2 θέσεων Σταμάτα/Πέρασε αργά
Το Σ1 είναι ένα σήμα δύο θέσεων με ένδειξη μείωσης ταχύτητος αφού μπροστά από αυτό υπάρχει διακλάδωση και σηματοδοτεί τον καμπύλο της κλάδο που απαιτεί μείωση ταχύτητος. Η σηματοδότηση θα ήταν πλήρης με την προσθήκη του ορίου ταχύτητος μπροστά ή πάνω στο σήμα.
Κυρίως σήμα 3 θέσεων Σταμάτα/Πέρασε ελεύθερα/Πέρασε αργά
Το Σ1 είναι πράσινο μόνον όταν η πορεία έχει χαραχθεί για την τροχιά 2 (Τ2), αν δηλαδή οι Διακλαδώσεις Δ1 και Δ2 είναι στην ευθεία. Αν η Δ1 ή η Δ2 είναι γυρισμένες στην καμπύλη τροχιά εκτροπής τότε το σήμα τίθεται σε ένδειξη Πράσινο/Κίτρινο, αργά (slow). Η πλήρης σηματοδότηση θα ήταν η προσθήκη μεταβλητού ορίου ταχύτητος μπροστά ή πάνω στο σήμα.
Προσήματα
Στα παραπάνω παραδείγματα τα κυρίως σήματα έχουν και τα αντίστοιχα προσήματα που προειδοποιούν τον μηχανοδηγό για την ένδειξη που θα δει στο κυρίως Σήμα που ακολουθεί. Φέρουν αντίστοιχες ενδείξεις και έχουν διαφορετικό σχήμα για να ξεχωρίζουν.
Σήματα ελιγμών
Τα σήματα ελιγμών ασφαλίζουν συρμούς στις τρεις τροχιές. Μόνον ένα σήμα τη φορά μπορεί να επιτρέψει την κίνηση του τραίνου με μέγιστη ταχύτητα ελιγμών μέχρι το σήμα εξόδου από το σταθμό. Μόνον αν το σήμα εξόδου είναι πράσινο, μπορεί ο συρμός να φύγει απο το σταθμό.
Παράδειγμα πλήρους σταθμού
Συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω ας δούμε τα σενάρια στο παραπάνω σχήμα που απεικονίζει την έξοδο ενός σταθμού. Ολες οι τροχιές είναι αμφίδρομες.
Σενάριο 1: Συρμός στο Σ1 προς αναχώρηση.
Για να γίνει το Σ1 πράσινο πρέπει:
- να μήν έχει ξεκινήσει από τον επόμενο σταθμό αντίθετα κινούμενος συρμός.
- η Δ3 να είναι στην ευθεία
- το Σ2 και Ε4 να είναι κόκκινα.
Παρατήρηση: Ελιγμοί από το Ε1 ή το Ε2 ή το Ε3 επιτρέπονται, αλλά μέχρι το Ε4.
Σενάριο 2: Συρμός στην Τ2 προς αναχώρηση.
Οι Δ2 και Δ1 γυρνούν στην ευθεία, το Ε2 γίνεται λευκό και επιτρέπει την κίνηση μέχρι το Ε4 και Σ2. Για να γίνει το Σ2 πράσινο πρέπει:
- να μήν έχει ξεκινήσει από τον επόμενο σταθμό αντίθετα κινούμενος συρμός.
- η Δ3 να είναι γυρισμένη στην καμπυλή
- Το Σ1 να είναι κόκκινο
Παρατήρηση: Καμμία άλλη κίνηση ή ελιγμός δεν επιτρέπεται μέχρι να φύγει ο συρμός.
Σενάριο 3: Συρμός στην Τ1 προς ελιγμό.
Η Δ2 γυρνάει στην καμπύλη η Δ1 γυρνάει στην ευθεία, το Ε1 γίνεται λευκό και επιτρέπει την κίνηση μέχρι το Ε4 και Σ2. Το Σ2 παραμένει κόκκινο Για να γίνει το Ε4 λευκό πρέπει:
- Το Σ1 να είναι κόκκινο.
- Το Σ3 να είναι κόκκινο.
- Η Δ3 να είναι γυρισμένη στην καμπύλη.
Παρατηρήσεις:
- Η κίνηση επιτρέπεται μέχρι το Οριο Ελιγμών του σταθμού (σταθερή πινακίδα ΟΕ)
- Μπορεί να έχει ξεκινήσει από τον επόμενο σταθμό αντίθετα κινούμενος συρμός, ακόμα και να είναι σταθμευμένος στο Σήμα εισόδου Σ3.
Σενάριο 4: Συρμός στο Σ3 με κατεύθυνση στην Τ2.
Για να γίνει το Σ3 πράσινο/κίτρινο πρέπει:
- Το Σ1 να είναι κόκκινο.
- Το Σ2 να είναι κόκκινο.
- Τα Ε1, Ε2, Ε3, Ε4 να είναι κόκκινα.
- Η Δ3 να είναι γυρισμένη στην καμπύλη.
Παρατηρήσεις:
- Δεν πρέπει να υπάρχει συρμός στην Τ2!
Σενάριο 5: Συρμός στο Σ3 με κατεύθυνση την κύρια τροχιά (Σ1)
Για να γίνει το Σ3 πράσινο πρέπει:
- Το Σ1 να είναι κόκκινο.
- Το Σ2 να είναι κόκκινο.
- Τα Ε1, Ε2, Ε3, Ε4 να είναι κόκκινα.
- Η Δ3 να είναι γυρισμένη στην ευθεία.
Παρατηρήσεις:
- Δεν πρέπει να υπάρχει συρμός στο Σ1!
